Energiebewust bouwen
BEN-project: de omgekeerde hoekwoning
23 januari 2020
Was het van bij de start van het eerste ontwerp de bedoeling om BEN te bouwen of is dit gegroeid tijdens het ontwerpproces?
Olivier Roels: “We proberen in de eerste plaats altijd compacte woningen te bouwen die goed geïsoleerd zijn. Mede dankzij de ambitie van de bouwheer hebben we hier een BEN-woning (E-peil = 19) kunnen realiseren. Dit gecombineerd met de plaatsing van de lift zal ervoor zorgen dat er in deze omgekeerde hoekwoning levenslang gewoond kan worden. Op die manier hopen we als jong architectenkantoor bij te dragen aan de kwalitatieve verdichting van de stad als duurzaam woonmilieu. Als architectenkantoor hebben we reeds verscheidene duurzame projecten gerealiseerd, voornamelijk nieuwbouw.”
Zijn er nog andere aspecten dan energiezuinigheid die bij het ontwerp aandacht hebben gekregen?
“Vooreerst wensten we op dit hoekperceel een kwalitatieve woning te realiseren met voldoende licht en lucht in alle leefruimtes. Hiervoor moesten we het programma van de traditionele eengezinswoning uit elkaar trekken om het dan terug samen te stellen. Een droge stapeling van functies zonder meer wilden we, koste wat het kost, vermijden.
Het kloppend hart van de woning vormt ongetwijfeld de keuken/eetruimte. Van hieruit heb je niet alleen een mooi overzicht op het interne woningprogramma, maar ook op de beide straten. De hoeklocatie maakt dat de woning zichtbaar is in twee straten. Door de polyvalente ruimte op de begane grond wordt ook territoriale ‘diepte’ gegenereerd in het straatbeeld. Het private draagt zo een beetje bij tot de ervaringskwaliteit van het publieke. Op de begane grond betreed je de woning via een overdekte polyvalente buitenruimte waardoor de straat zeer nauw bij de woning betrokken wordt. Deze buitenruimte kan onder meer dienst doen als autostaanplaats, als plek waar je de koersfiets afspuit, de plaats waar je aan de bakfiets knutselt, noem maar op. Een intelligent intern trappensysteem rijgt de split-levelniveaus vloeiend aan elkaar. Zo ontstaat een ‘promenade architecturale’ die de bewoners via de inkomzone, het nachtgedeelte en de ruime leefkeuken met zitruimte uiteindelijk tot op een royaal en gunstig georiënteerd dakterras met aangrenzend salon brengt. Een vanuit de aanliggende straten compact en architectonisch bescheiden ogende woning kent zo intern een boeiend ruimtelijk schouwspel.”
Welke keuzes hebben jullie gemaakt met het oog op de duurzaamheid van het project?
“De basis was het creëren van een compacte, goed geïsoleerde en luchtdichte traditionele massiefbouw in combinatie met energiezuinige technieken. Een lucht-water warmtepomp, balans-ventilatiesysteem D en zonnepanelen vormen daarvan de belangrijkste. De bouwheer heeft hier de voornaamste keuzes gemaakt.
Het feit dat boven wordt gewoond maakt dat het daglicht via het split-levelsysteem op interessante wijze naar beneden kan dwarrelen. In elke woonruimte ontstaan doorheen de dag boeiende, veranderende lichteffecten.
De woning heeft een ruwbouw-afbouw-uitstraling, met betonnen welfsels en baksteen in het zicht. Trappen en vast meubilair zijn uitgevoerd in hout en geven een warme toets. Gietvloeren geven extra kleur in de woning; lichtblauw in de nachtzone, groen in de dagzone.
Er is gekozen voor hout-aluminium buitenschrijnwerk. Het hout is zichtbaar aan de binnenzijde wat mooi aansluit bij het meubilair en zorgt voor een betere isolatiewaarde ten opzichte van aluminium. Naar onderhoud toe is het aluminium aan de buitenzijde dankbaar. De bouwheer houdt van het warme karakter van het schrijnwerk langs de binnenzijde en de strakke look in de gevels.
De ramen aan de zonzijden werden voorzien van screens die gekoppeld zijn aan het domoticasysteem om oververhitting te voorkomen.
Het bestaande hoekpand was te bouwvallig en uitgeleefd om te renoveren. Een energiezuinige nieuwbouw leek ons zowel op korte als op lange termijn duurzamer mede gezien de wensen van de bouwheer naar programma toe. Onze ervaring is dat BEN-bouwen bij renovatie in de meeste gevallen duurder uitvalt. Bovendien kan, ons inziens, de buitenschil van een bestaande gevel nooit even goed geïsoleerd en/of luchtdicht worden/zijn.”
Waarin zat de grootste uitdaging van dit project?
“Ontwerpen en bouwen op een hoekperceel van slechts 45m² is een uitdaging die we graag omarmden. Zelf leggen we ons steeds het doel op om goede architectuur te bekomen. Ons inziens bekom je dat door enerzijds een kwalitatief antwoord te bieden op de concrete noden en wensen van de bouwheer en anderzijds een bijdrage te leveren aan de publieke beeldkwaliteit en ervaring.”
Hoe verliep de EPB-studie?
“Deze gebeurde door een extern bureau, we doen dit nooit zelf. Dit zorgt weleens voor frustraties door late reacties op vragen of bemerkingen.
Er werden in ontwerpfase door de EPB-verslaggever 2 verschillende studies opgemaakt met verschillende simulaties m.b.t. het E-peil; van de minimale EPB-eis tot beter dan BEN. Door de ingeklemde ligging en compacte vorm zijn er weinig verliezen via de buitenschil; dit gecombineerd met energiezuinige technieken geven vrij snel een gunstig resultaat. Het S-peil was nog niet van toepassing tijdens dit project maar gezien de compacte vorm en inklemming tussen twee aangrenzende verwarmde woningen zou dit wellicht ook op dat vlak een goed cijfer opleveren. Dankzij de geïnstalleerde technieken werden grote winsten gemaakt op het E-peil.”
Welke overtuigingspunten/tips kan je collega-architecten meegeven om klanten mee te krijgen in het BEN-verhaal? Of om ingrijpend energetisch te renoveren?
“Een goed overtuigingspunt voor de bouwheer is dit: indien het gehaalde E-peil aanzienlijk lager is dan de minimale EPB-eis dan kan men een vermindering van de onroerende voorheffing krijgen. Het gaat om 50% korting gedurende 5 jaar indien het E-peil zich situeert tussen E21 t/m E30. Indien het E-peil lager is dan E20 is er zelfs 100% korting gedurende 5 jaar.”