Dat een woning met erfgoedwaarde renoveren ook Bijna Energie Neutraal kan, bewijst DAST architectenduo met deze totaalrenovatie van een op maat ontworpen hedendaagse stadswoning aan de rand van de Hasseltse binnenstad. Deze woning voldoet niet alleen aan de nieuwbouwnormen van 2021 maar toont ook aan dat op een kleine oppervlakte veel mogelijk is qua ruimtelijkheid en wooncomfort. NAV sprak met ir.-arch Simon Stockmans en ir. arch. Eline Daniels van DAST architectenduo, een eigenzinnig duo met oog voor detail.

Fotografe: Hanne Joossen

Werd voorafgaand aan dit project een ingrijpende energetische renovatie als ambitieniveau vastgelegd?

 

“Neen, initieel was een BEN-woning geen expliciete doelstelling an sich. Het werd gedurende het bouwproces wel steeds belangrijker. De compacte gesloten bebouwing genereert hoe dan ook geen hoog  energieverbruik. Daardoor liggen de kosten voor een aardgasaansluiting en de jaarlijkse vaste kosten hoog in verhouding tot het eigenlijke verbruik. De keuze om te verwarmen met een warmtepomp was dan ook een logische stap. Zo hadden we enkel een elektriciteitsaansluiting nodig.”

 

“Door een lucht-water warmtepomp in te zetten bereikten we al een vrij laag E-peil. Dit resultaat triggerde ons om te kijken hoe ver we konden gaan. De voorgevel werd aan de binnenzijde geïsoleerd met cellullair glas, waar we ook een premie voor kregen. We voorzagen een zonneboiler zodat we van april tot oktober quasi volledig energieneutraal zijn op het gebied van warm waterproductie. Tot slot kreeg ook de luchtdichtheid erg veel aandacht. We merken dat hier in de praktijk toch nog vaak losjes mee wordt omgesprongen. Het resultaat van de blowerdoortest was opmerkelijk goed voor deze compacte rijwoning, zeker gezien het hellend dak en de ruwbouwelementen die zichtbaar bleven (betonnen en houten plafond). Tot slot werd ook het inregelen van het ventilatiesysteem D erg secuur uitgevoerd. Zo konden we uiteindelijk een toekomstgerichte stadswoning bouwen met een zo klein mogelijke impact op zijn omgeving.”

 

 

Weldra worden alle nieuwbouwwoningen verplicht BEN. Merkt u bij uw klanten een grotere vraag naar BEN-woningen?

 

“De vraag stijgt wel de laatste tijd. Bij nieuwbouwwoningen kunnen we er hoe dan ook niet meer omheen. Met een compacte woning die voorzien wordt van een goede isolatieschil, een warmtepomp en een ventilatiesysteem D, is het vaak een haalbare kaart, ook zonder dat men moet teruggevallen op het leggen van PV-panelen.”

 

“Bij verbouwingsprojecten hangt het erg af van het budget en het doel van de bouwheer. Wanneer er vooral nood is aan extra ruimte, dan blijft er vaak weinig budget over om de isolatieschil of de technieken van het bestaande gebouw aan te pakken.”

Waren er specifieke voorwaarden aan het goed die het ontwerp mee vorm hebben gegeven?

 

“Deze bijna honderd jaar oude rijwoning maakt deel uit van een volledige bouwblok van arbeiderswoningen ten dienste van de vroegere gelatinefabriek. De voorgevel is vastgesteld als bouwkundig erfgoed. Deze erfgoedwaarde wilden we graag bewaren en op het schrijnwerk na, is de gevel dan ook ongewijzigd. De behouden raamposities zorgden ervoor dat we de nodige inventiviteit aan de dag moesten leggen in planopbouw. Zo bevindt één van de ramen van de voorgevel zich in de douche van de badkamer. Dit is in ons voordeel gekeerd. We hebben het raam immers voorzien van een interne screen zodat deze niet nat kan worden tijdens het douchen en we gebruiken het tablet om de douchespullen op te plaatsen.”

 

“De volledige woning is gehuld in natuurlijke, warme en onderhoudsvriendelijke materialen (beton, hout, marmer) gecombineerd met lichte witte materialen om de ruimten open te trekken. De afwerking gebeurde met een aantal gouden accenten in raamkaders, kraanwerk, plintjes, schakelaars, ...”

Werd er in het concept vooral aandacht besteed aan de buitenschil of eerder aan de technieken?

 

“Beiden kregen evenveel aandacht. Hierbij hebben we de trias energetica toegepast: eerst goed isoleren om het energieverbruik te minimaliseren en vervolgens duurzame technieken selecteren die minimaal gebruik maken van fossiele brandstoffen (warmtepomp en zonneboiler). Samen met de installateur  en de epb-verslaggever hebben we gezocht naar de meest economische en ecologisch interessante combinatie zonder te moeten inboeten aan architectuur of woonkwaliteit.”

 

“In het kader van het behoud van de bestaande voorgevel kozen we voor isolatie langs de binnenzijde. We opteerden voor cellulair glas, dat de eigenschap heeft dampdicht te zijn. Er is dus geen apart dampscherm nodig om inwendige condensatie te voorkomen. Verder kan deze isolatie rechtstreeks bepleisterd worden en klinkt ze niet hol. Voor de resterende wanden hebben we gekozen voor rotswolisolatie. Deze zachte isolatie sluit altijd goed aan tegen de snelbouwstenen en is milieuvriendelijk. Het hellend dak werd geïsoleerd met extra zware glaswoldekens die ervoor zorgen dat de warmte minder snel doorslaat op warme dagen. Over een aantal bouwknopen moet er bij renovatie beter worden nagedacht. In theorie kunnen deze allemaal perfect worden opgelost, maar in de praktijk is dit niet altijd haalbaar.”

“De gevel bestaat uit een baksteen die aansluit bij het karakter van de bestaande woning. De kroonlijsten werden uitgevoerd in witte High Pressure Laminate-platen om het geheel licht te laten ogen. In de patio zorgt de reflectie van dat materiaal voor extra lichtinval.”

 

“Naast een energie-efficiënte buitenschil vonden we het belangrijk om een toekomstgerichte woning te realiseren waarbij we in de toekomst geen beroep meer moeten doen op fossiele brandstoffen. Een warmtepomp gekoppeld aan een geothermische boring was mits het kleine perceel in de stad niet mogelijk. De lucht-water warmtepomp was bijgevolg een evidente keuze. Het ventilatiesysteem D met warmterecuperatie en de zonneboiler sloten hier mooi bij aan. Drie kwart van het jaar hoeven we quasi geen beroep te doen op de warmtepomp voor verwarming of sanitair warm water.”

Wat waren eventuele beperkingen in het project en hoe heeft u deze weten om te zetten in troeven?

 

“Om de leefruimtes van voldoende daglicht te voorzien werden ze geschakeld rond een centrale patio. De oppervlakte van het perceel is echter beperkt en we wilden zoveel mogelijk tuin overhouden. Om dit te kunnen waarmaken hebben we geen aparte bergruimte voorzien. Technische ruimtes, wasruimte, berging,… zijn weggewerkt in het meubilair. Er is geen hoekje van de woning onbenut gelaten. Aangezien de woning compact is en op maat van de bewoners, is er geen plaats om veel nutteloze zaken bij te houden en op te slaan. Dit vraagt wel wat discipline, maar brengt ook veel rust in huis: alles heeft zijn vaste plaatsje. Een vouwraam maakt de connectie met de stadstuin maximaal.”
“Het oorspronkelijke budget werd wat opgekrikt tijdens de werken om enkele bijkomende groene ingrepen te kunnen uitvoeren, zoals een zonneboiler, een warmtepomp en voorgevelisolatie. Dit werd voor een groot deel gecompenseerd door de premies die hiermee gepaard gingen en waar we anders geen recht op zouden hebben.”

Waar zitten in dit project de grootste energieverliezen?

 

“De energieverliezen in dit project zijn beperkt. De rotswolisolatie in de nieuwe buitengevel hadden we kunnen wijzigen naar PU om zo het warmteverlies nog meer te beperken. We hebben dit echter bewust niet gedaan omwille van de ecologische materiaalkeuze. Er werd bijkomend erg veel aandacht besteed aan de luchtdichtheid en aan het gedetailleerd ingeven van alle parameters in de EPB-studie: hoe meer gegevens er geweten zijn, hoe lager het E-peil. Oorspronkelijk wilden we een E60 halen. Toen het via de EPB-simulaties bleek dat dit met de gemaakte keuzes een koud kunstje zou zijn,  en we zelfs een E20 naderden, hebben we de zaken verder op punt gesteld om dit ook te halen. Zo hebben de voorafgaande EPB-simulaties ons onder andere ondersteund bij het kiezen voor driedubbele beglazing. Wij vertrouwen hiervoor op de kennis van experts EPB-verslaggevers. Zelf proberen we zo goed mogelijk op de hoogte te blijven zodat we niet enkel van de verslaggever afhankelijk zijn maar aan tafel mee kunnen nadenken.”

 

 

Welke tips kan je collega-architecten meegeven om klanten mee te krijgen in het ingrijpend energetisch renoveren?

 

“Een lucht-water warmtepomp is een waardig alternatief en het energieverbruik is beperkt. Vaak wordt er gedacht dat de rendementen ’s winters erg laag liggen. De gemiddelde temperatuur van een stookseizoen is echter rond de 7°C, waardoor het rendement zeker niet slecht is. Verder zijn PV-panelen zeker geen must om een energiezuinige woning te behalen. Zelf geloven we sterk in het bouwen van een compacte woning met ruimtes op maat van de gebruikers. Vierkante meters zijn niet het enige wat telt.”

Nuttige links

terug naar overzicht